PGS.TSKH.NGƯT NGUYỄN HẢI KẾ

MỘT ĐỜI VÌ SỰ NGHIỆP ĐÀO TẠO, NGHIÊN CỨU LỊCH SỬ 

VÀ LỊCH SỬ VĂN HÓA DÂN TỘC

Năm 1981, vì một số nguyên nhân, sinh viên khóa 26 Khoa Lịch sử chúng tôi nhập học muộn. Điều may mắn là, giờ đầu tiên, ngày đầu tiên của cuộc đời sinh viên, chúng tôi đã được nghe thầy Trần Quốc Vượng dạy về Khảo cổ học theo hướng tiếp cận liên ngành. Có thể nói, chính sức hấp dẫn đến kỳ lạ từ những bài giảng đầu tiên ấy của các Thầy, các nhà khoa học tâm huyết, tài danh của Khoa Lịch sử đã giữ chân nhiều anh chị em trong lớp chúng tôi ở lại với Khoa Lịch sử và quyết tâm đi theo các Thầy học sử, làm sử, dạy sử...

Trong năm học thứ nhất ấy, chúng tôi cũng được học với thầy Nguyễn Hải Kế. Thầy dạy chúng tôi về Khởi nghĩa Lam Sơn. Điều tôi vẫn còn giữ mãi ấn tượng cho đến nay là các dạy, cách suy nghĩ rất “phá cách” của Thầy về những nguyên nhân, động lực của phong trào khởi nghĩa và sự chuyển hóa diệu kỳ của cuộc khởi nghĩa từ Một phong trào địa phương thành Một phong trào giải phóng dân tộc. Thầy dạy ít, chỉ một bài nhưng nhớ mãi...! Vậy mà hơn 30 năm đã trôi qua, lứa anh em chúng tôi nay tóc đã điểm bạc, đã ở vào tuổi “Ngũ thập nhi tri thiên mệnh”.

Theo phương thức đào tạo niên chế thời bấy giờ, sau đó chúng tôi không được học với Thầy nữa. Lịch sử dân tộc cũng như Lịch sử thế giới đã bước sang những trang mới. Nhưng, chúng tôi vẫn biết Thầy là một nhà hoạt động đoàn nổi tiếng của Trường Đại học Tổng hợp. Trong nhiều năm, Thầy là người giữ vai trò tổ chức, lãnh đạo hoạt động đoàn của Khoa Lịch sử, rồi phong trào đoàn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội và thành đoàn Hà Nội. Vừa tham gia công tác giảng dạy, nghiên cứu, công bố những bài khảo cứu đầu tiên, Thầy Nguyễn Hải Kế vừa giữ cương vị Bí thư Liên chi đoàn Khoa Lịch sử, Phó Bí thư rồi Bí thư đoàn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Đảng ủy viên Ban chấp hành Đảng bộ Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Ủy viên Ban chấp hành Thành đoàn Hà Nội. Trong muôn vàn khó khăn của đất nước thời bấy giờ, vượt lên những thách thức to lớn: “Lụt Bắc, lụt Nam máu đầm biên giới – Tay chống trời tay giữ nước căng gân”, phong trào học tập, nghiên cứu và các hoạt động chính trị - xã hội của tuổi trẻ Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội vẫn luôn là ngọn cờ đầu trong khối các trường đại học của cả nước.

Trong bộn bề khó khăn và thách thức, nhiều người vốn là cán bộ, sinh viên Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội đã trưởng thành, trở thành những Nhà giáo, Nhà khoa học, Nhà quản lý tài năng có nhiều đóng góp, cống hiến quan trọng cho xã hội và đất nước. Sự hy sinh, cống hiến và tài năng của Các thế hệ Tổng hợp mãi vẫn là niềm tự hào của cán bộ, sinh viên Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn và một số đơn vị thành viên của Đại học Quốc gia Hà Nội hiện nay. Thời kỳ phát triển của Trường Đại học Tổng hợp đã thực sự làm nên những giá trị tiêu biểu của Một tinh thần đại học, nổi tiếng về tính hàn lâm, phong cách tư duy sáng tạo, vai trò tiên phong và những thành tựu xuất sắc trong đào tạo, nghiên cứu khoa học.

Năm 1987, tạm xa giảng đường đại học và các hoạt động đoàn sôi nổi, với nhiều hy sinh và cống hiến, thầy Nguyễn Hải Kế được Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội cử sang Liên Xô học tập. Trong vòng 9 năm học tập, nghiên cứu tại Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, Thầy đã bào vệ thành công luận án Phó tiến sĩ rồi Tiến sĩ Khoa học. Năm 1996, thầy giáo, nhà khoa học Nguyễn Hải Kế lại trở về với mái trường xưa, với các thầy, bạn bè đồng nghiệp và các lớp học trò. Thầy vừa dạy cổ sử vừa góp phần xây dựng một chuyên ngành đào tạo mới của Khoa Lịch sử là Lịch sử văn hóa Việt Nam. Trong một lĩnh vực khoa học mới, Thầy như tìm được nguồn sinh lực, động lực cho sự phát triển. Trong lĩnh vực chuyên môn còn nhiều mới mẻ này, thầy Nguyễn Hải Kế đã bộc lộ rõ nhất năng lực, niềm đam mê và những đóng góp của một chuyên gia Văn hóa học.

Trên những dặm dài của lịch sử văn hóa dân tộc, nhà giáo - nhà nghiên cứu Nguyễn Hải Kế luôn có những phát hiện mới, thể hiện sâu đậm dấu ấn cá nhân. Trong các bài giảng trên giảng đường đại học, các công trình khảo cứu hay trên các phương tiện thông tin đại chúng, thầy luôn trăn trở với những những giá trị cội nguồn của văn hóa dân tộc, với những tiếp biến và giao lưu văn hóa, với nguyên lý Mẹ và cả những sắc thái đa dạng giữa các lớp văn hóa, giữa các vùng và không gian văn hóa của một nền văn hóa Việt Nam giàu giá trị nhân văn và thống nhất. Những công trình như: Một làng Việt cổ truyền ở đồng bằng Bắc Bộ, Hải Phòng - Vùng đất bị lãng quên thời Lê sơ, Tiếp cận bản sắc Việt Nam từ một chỉ dẫn của Hồ Chí Minh, Nét Việt Nam Bộ trong văn hóa Việt Nam thế kỷ XIX hay những công trình viết chung, chủ biên về các vùng quê Hải Phòng, Thanh Hóa, Thái Bình, Nam Định, Thăng Long - Hà Nội… đã để lại những dấu ấn đậm nét và làm nên tên tuổi của một trong những chuyên gia đầu ngành về Lịch sử văn hóa Việt Nam.

Trong những năm làm Chủ nhiệm Khoa Lịch sử đồng thời kiêm nhiệm Chủ nhiệm Bộ môn Lịch sử văn hóa, Phó Chủ tịch Hội Sử học Hà Nội, nhà khoa học Nguyễn Hải Kế đã có nhiều đóng góp quan trọng cho sự phát triển của Khoa Lịch sử, ngành Sử đặc biệt là việc duy trì ngọn lửa truyền thống của một Đơn vị Anh hùng lao động trong thời kỳ đổi mới. Là một cán bộ quản lý đồng thời là một nhà giáo, thầy Nguyễn Hải Kế đã để lại ấn tượng và tình cảm sâu sắc trong các lớp học trò và bạn bè đồng nghiệp về một phong cách sống bình dị, chan hòa, luôn chân tình, gần gũi và hết mực yêu thương các em sinh viên. Nhiều sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh được Thầy chăm lo như những người thương yêu nhất nay đã trưởng thành và nhiều người đã trở thành các nhà nghiên cứu, nhà giáo, nhà quản lý giữ những trách nhiệm trong xã hội. Khi biết Thầy lâm trọng bệnh, rất nhiều học trò từ các trường đại học, viện nghiên cứu và cả từ các vùng quê, bạn bè đồng nghiệp… đã tụ về Viện Quân y 108 để thăm Thầy, chăm Thầy, lo toan cho tình trạng sức khỏe của Thầy. Tình cảm quý mến, kính trọng của anh chị em, đồng nghiệp… với thầy Nguyễn Hải Kế trong những ngày qua thật sâu nặng! Có lẽ cùng với những huân danh mà Thầy từng được nhận, thì tình cảm quý mến, sự tiếc thương của học trò, đồng nghiệp dành cho Thầy chính là một trong những huân danh cao quý nhất mà Thầy nhận được trước lúc đi xa!

Với 60 năm tuổi đời và 36 năm tuổi nghề, thầy Nguyễn Hải Kế đã miệt mài trên các lĩnh vực nghiên cứu lịch sử và lịch sử văn hóa dân tộc. Vốn Hán học chuyên sâu và nền tảng tri thức về sử học đã là hành trang và bệ đỡ cho những tư duy sáng tạo trong nghiên cứu văn hóa và lịch sử văn hóa Việt Nam. Trong tâm trí của bạn bè, đồng nghiệp, thầy Nguyễn Hải Kế luôn là một người giàu nguồn lực trí tuệ, luôn thương yêu và quý trọng con người, tôn trọng nhân cách học trò và hết lòng tận tụy, chăm lo cho mỗi bước trưởng thành, chia sẻ mỗi khó khăn vất vả của các học trò, cán bộ trẻ trong ngôi nhà chung, giàu truyền thống của Khoa Lịch sử.

Trên giảng đường từ đây vắng tiếng giảng bài hào sảng, say mê, năng động, có phần phá cách của Thầy. Khuôn viên trường từ đây vắng bóng Thầy, một con người giản dị với vóc dáng cao gầy, mê hút thuốc, nghiện thuốc và cách diễn ngôn đầy dẫn dụ. Ngỡ rằng Thầy sẽ bình phục sau một thời gian điều trị, sẽ trở về giảng đường đại học, với các lớp học trò, với các chuyến đi điền dã… nhưng rồi Thầy lại đi xa, để lại một khoảng trống không thể bù lấp trong tâm thức, tình cảm của gia đình, các thế hệ học trò và bạn bè đồng nghiệp!

Nguyễn Việt Hoàng

Khoa Lịch sử, Trường Đại học KHXH&NV